NON CABER NUN FOL

Ezequiel Forzas Meno e Icía Forzas Meno son irmáns e residentes na aldea que tan só ten dous veciños: el e máis ela. Logo, para máis aquel, están a rifar continuamente ou o que é o mesmo, non caben nun fol. A ver, lévanse ben pero case nunca están de acordo en nada e acaban discutindo. Cando acontece isto, Ezequiel marcha para a súa casa, que está nunha punta da aldea, e Icía para a dela, que está na outra punta, claro.

O peor é que a aldea é tan pequeniña que, aínda na distancia, seguen sen caber nun fol. Óense os berros desde a fonte que está á volta da curva en dirección a vila. Cando cansan (porque discuten tanto que, realmente, acaban esgotados) fan as súas tarefas na casa e logo de xantar ou de cear convídanse un ó outro a café. Pero antes de entrar xa pola porta, os irmáns Forzas Meno, emprenden a ladaíña recriminatoria e entre sorbo e grolo míranse de mala maneira, berran, rifan, pero atúranse. Sepáranse porque se teñen que separar. O gando está na corte e hai que levalo ó monte. Con tan mala sorte que coinciden as cabezas todas na pequena praza da aldea. Aí xa hai coma un batifondo: eles berrando e rifando, e os animais pelexando e bruando. Ninguén cabe nun fol.

Finca Fierro. Martes, 30 de xaneiro de 2018

OS CANASTROS DA AIRA D´ARRIBA

Aí están. Os canastros da Aira d´Arriba. Aí está a infancia. Aí está a adolescencia. Aí están os recordos e a memoria. De cando, por exemplo, a miña nai e máis eu nos pechamos no canastro ata as dúas da noite para vixiar os palleiros. Había días que se iniciaran unha serie de incendios nas airas e nos palleiros de Baños de Molgas.

Precisamente empezara nun de palla noso que tiñamos na Aira do Trono, xunto ó forno. E detrás do noso foron seis ou sete que nos meteron o medo no corpo. Precisamente este medo foi o que me fixo exclamar ante a Lola da Amparo que que pintabamos alí metidos no canastro? Se aparece o pirómano, que facemos?, berrámoslle? E ó verse descuberto, como reaccionará? E se trae un coitelo? E se trae unha escopeta ou unha pistola? O medo é libre. E moito máis cando aínda es un cativo. Así é que non quedou outra que deixar o acubillo do canastro e que Deus ou a Virxe dos Milagres resgardasen o palleiro da herba. E quedaron os canastros da Aira d´Arriba de novo en silencio. Como en silencio quedaban todas as noites, logo, iso si, de que nos cansaramos das risas, das présas, dos acochos, dos nervios, dos medos, de xogar por entre eles. Hoxe, por desgraza, xa só quedan tres ou catro en pé. Unha pena.

Finca Fierro. Luns, 29 de xaneiro de 2018

A FEBRE TIFOIDE EN PRESQUEIRA

O día 6 de setembro de 1905 asomaba en algúns xornais galegos a nova de que a invasión de febre tifoide que con caracteres alarmantes se presentara na aldea de Presqueira do concello de Baños de Molgas, decreceu totalmente, e os enfermos atacados nesas datas seguían mellorando notablemente.

Á febre tifoide tamén se lle coñecía como febre entérica, que é unha enfermidade infecciosa, que a súa forma de contaxio é fecal oral, a través da auga e dos alimentos contaminados con dexeccións. Non se pode confundir co tifos, que este transmítese por parasitos externos, principalmente os piollos. A febre tifoide ingresa por vía dixestiva, chega ó intestino e pasa ó sangue para armar as de do demo e a mona, é dicir, para contaxiar ós pobres veciños de Presqueira. O período de incubación adoita durar entre 10 ou 15 días e produce trastornos xerais, desde moita febre ata cefalea, estupor, tumefacción da mucosa nasal, lingua tostada, úlceras no padal e ás veces diarrea. Naqueles anos imaxino as carreiras ou camiños de Presqueira cheos de xente que foron “baixar o pantalón”. Algún chegaría ata o San Vitoiro. En España a última gran epidemia desta enfermidade foi no 1914. Menos mal.

Finca Fierro. Domingo, 28 de xaneiro de 2018

A TARDE ESTABA ESPLÉNDIDA

A tarde estaba espléndida. Así é que Paciano Pacífico Ruleta optou por botarse fóra da casa e marchar para ler pola marxe dereita do río, dun río calquera. A tarde estaba espléndida. Tanto que axiña lle sobrou o chaquetón que levaba posto. Pero tivo que aguantalo, porque bastante tiña con levar sobre as súas mans o volume “Un libro de mártires americanos”, de 814 páxinas, que é moito peso de cristo.

Non lle quedou outra que suar e aguantar. Aínda que, Paciano Pacífico é de pouco suar. Ata traballando non adoita suar moito. É un pouco seco. Coma el. Aclaremos: seco en volume, en peso, en gordura, non en carácter. Paciano, no fondo, é un bo rapaz; simpático, amigable, melancólico, algo tolo, si, pero cun bo corazón. El mesmo di que ten moitas veces un corazón de ouro. Claro que iso xa é moito dicir. A tarde estaba espléndida e Paciano Pacífico Ruleta seguiu lendo polo paseo dese río calquera. Pasaba as páxinas con parsimonia e de cando en vez ollaba o número da páxina para angustiarse un chisco ó ver o que aínda lle quedaba. Seica vai pola 190 e ata a 814 xa podedes imaxinar. O número da páxina díxomo así inconscientemente, coma quen que non ía ó seu lado. Pero ía. Aínda estou ó seu lado. É un bo rapaz.

Finca Fierro. Domingo, 28 de xaneiro de 2018

SAMUEL GÓMEZ, O POETA ANARQUISTA

O meu pensamento furga na memoria buscando o momento exacto no que me atopei cun libriño titulado “Posío”. Sei que aínda era un rapaz. Sei que o tiven nas miñas mans. Sei que era meu, pero, agora mesmo, xa non o atopo por ningún lado. Ó mellor extraviouse definitivamente ou, simplemente, se consumiu. Porque creo recordar que o exemplar que tiña nas miñas mans xa estaba abondo escaralladiño. Tamén me chega a un recanto da memoria que, aquel libriño, non facía constar os datos do autor, máis alá do nome. Polo que non imaxinaba eu que na pequena aldea do meu pai houbese un escritor, un personaxe que alcanzou certa fama na Guerra Civil Española e, seguiu, na posguerra.

Hai pouco, fochicando coma sempre pola Internet na procura de noticias interesantes de ou sobre Baños de Molgas (nótaseme moito que son de Baños de Molgas?) atopeime cun tal Samuel Gómez González, que escribira varias obras poéticas e que dirixira un periódico desde o 1937 ó 1939, en plena Guerra Civil. Que xa ten o seu mérito e, para máis aquel, non comungando Samuel co réxime fascista.

Como curiosidade, comentar que se me deu por publicar polo guasap os preparativos desta reportaxe e axiña me saltou un curmán do País Vasco dicíndome que o pai do tal Samuel (Antonio; a nai era Hermelinda) era irmán da miña avoa Josefa, ou o que é o mesmo, que Samuel Gómez González era curmán do meu pai. Demóstrase unha vez máis que se buscas, atopas. Hai uns días non sabía nada dese homiño e, hoxe, descubro que me é parente.

Samuel Gómez González naceu en Nocelo (Baños de Molgas) o 20 de xullo de 1913 (hoxe contaría con 104 anos). Con tres aniños marchou cos seus pais para México e alá estivo ata 1928, ata os 13 anos. Ó volver do outro lado do charco, estudou bacharelato en Ourense e no ano 1933 matriculouse no primeiro curso de Dereito na Universidade de Santiago de Compostela e ó ano seguinte marchou para Madrid para continuar coa carreira. Na capital do Imperio desenvolveu o seu profesorado no último bienio da Segunda República.

Axiña empezou a escribir poesía e algúns dos seus poemas apareceron publicados no xornal El Compostelano, periódico que se publicou en Santiago de Compostela entre 1920 e 1946. Periódico conservador, que durante a Guerra Civil declarouse abertamente partidario do bando franquista.

Como dicía ó principio, durante a Guerra Civil, Samuel Gómez dirixiu o xornal Galicia Libre, de inspiración anarquista, editado en Madrid entre 1937 e 1939. Órgano da Agrupación de Gallegos Libertarios, apareceu o 20 de setembro de 1937. Publicación, primeiro, decenal e, despois, quincenal. A partir do número 22, ou sexa, a partir do 15 de maio de 1938 pasou a subtitularse Órgano de la Federación de Agrupaciones de Gallegos Libertarios. A comezos de 1939, o xornal trasladouse a Valencia, onde se imprentaron os dous últimos números.

Entre os colaboradores de Galicia Libre estaban José Ledo Limia, Miguel Vázquez Valiño, Luís Chamorro e Manuel Pita Armada, entre outros. Tamén contaron coas ilustracións do gran Manuel Crestar. E, como non, así mesmo chegaban colaboracións desde a emigración galega de América. A ver!, sempre fomos, somos e seremos (por desgraza) un país emigrante.

Cando rematou a guerra, Samuel Gómez volveu a Galicia para completar os estudos de Dereito en Santiago. Alí montou unha academia (Enseñanzas Gelmírez), pero axiña exerceu a avogacía na nosa cidade das Burgas, onde acabou falecendo nos anos 90. De Nocelo seica tivo que fuxir nunha furgoneta porque algúns fachas (máis seguro que veciños) querían ir máis alá dunha inimizade política, e os “paseos” empezaban xa a imperar por todas as carrilleiras do país.

Deixou para a posteridade os libros “En las orillas del Miño” (1956), o citado “Posío” (1956), ó que lle deron o Premio de Poesía Galicia, 1955; “Saudades de Compostela” (1957), “Fe de vida. Poesías” (1977), “Mensaje de paz” (1978), “Sonetos a Carballino” e “Márgenes Atlánticas”. Ó mesmo tempo colaboraba en diversas revistas literarias.

Caída Galicia en xullo de 1936 en mans fascistas, foron numerosos os confederais e libertarios os que conseguiron alcanzar terras republicanas e axiña apareceron batallóns formados esencialmente por anarquistas galegos nas terras máis próximas e a constitución en Asturias da Agrupación Confederal Galaica, que tivo un núcleo forte e organizado en Madrid, ó que pertenceu o noso protagonista.

Empecei a reportaxe deste parente e veciño molgués coa intención de publicitalo como persoeiro literario ou poético, pero segundo fun “perseguindo” a súa vida, a súa carreira descubrín que Samuel Gómez González foi máis alá duns simples poemas, principalmente no plan político. Moito máis alá. Pero iso xa quedará para eses autores que saben moito máis da historia que un simple escritor de relatos curtos.

E xa para rematar, confeso, desde o meu humilde parecer, que Samuel Gómez González ben merece un certo “redescubrimento” de xente que soubo e que sabe furgar na vida cotiá de moitos españois durante o confrontación civil do 36 e da posterior posguerra, case aínda peor que a propia guerra. Tivemos en Baños de Molgas un gran personaxe literario e político e nós sen practicamente sabelo.

Café O Chicote da Valenzá. Mércores, 27 de decembro de 2017

Publicado en La Región o sábado, 27-01-2018

A COPA: CONTRA A DITADURA DOS GRANDES

Que bonita é a Copa! A Copa do Rei de fútbol, se entende. A Copa é o trofeo, a competición na que os pobres se poden erguer contra a ditadura futbolística de tan só dous clubs españois, na que os modestos lles poden levantar a voz ós todopoderosos, na que os pequeniños lles poden mirar ó ombreiro a eses xigantes económicos ou cheos de estrelas ou galácticos. Na Copa penso que ata aquel afeccionado que non é moi fanático do seu equipo non lle parece mal que este quede eliminado por un equipo modestiño. É o cariño que lle se ten á Copa. A maiores de que se xoga doutra maneira; nesta competición non se especula, hai que meter goles se queren pasar á seguinte rolda.

Na Copa vaise co débil. Seguro que o outro día a moitos madridistas non lles importou que os eliminase o Leganés. O mesmo lles pasa ós balaugranas cando os elimina, por exemplo, o Novelda ou o Figueres. Na Copa, o 90% do público está cos máis pobres. Porque sabemos que é a única competición na que poden dar a sorpresa. A Liga é tan longa que, ó final, pon a cada un no seu sitio, é dicir, ó poderoso arriba e o pobriño á segunda división. Pero na Copa, ah, ó ser eliminatoria, nun partido que che poida saír algo ben, pois igual te lle atragoas ó que gana os partidos sen baixarse do autobús. E aínda deberían ter máis vantaxe da que teñen. Por exemplo, a que as eliminatorias foran a partido único, no campo do peor clasificado. Xa veriades como os grandes non xogaban co plan B e como os pequenos tiñan algunha opción máis de seguir na única competición na que poden facer algo. Fan de comparsas, de sparrings todo un puto ano; así é que xa vai sendo hora de que se lles suban ás barbas ós grandes púxiles. Como me gustaría que ganase a Copa o Leganés ou o Sevilla ou o Valencia. Ánimo, Leganés!

Finca Fierro. Sábado, 27 de xaneiro de 2018

ALÁ ESTABA A CLARIDADE

Isto é un sen vivir. A vida. A vida é o que é; é dicir, un bambán que vai e vén, que sobe e baixa, que corre e se para. Máis ou menos. Todo o día traballando e máis seguro que para nada. Algúns non rañan bola e viven na opulencia. Outros fan que traballan e asubían cara ó infinito e máis alá. Menos mal que a música de “O último mohicano” viaxa con parsimonia polas asaduras dun corpo cansado que Trevor Jones está suavizando. A vida tamén é coma o silencio. Ás veces queda quietiña e sen facer ruído. Ou aínda que se bote a correr, algunhas veces tampouco fai ruído. Cantos pasamos por esta existencia en completo silencio! É verdade que outros, cunha simple frase, meten máis barullo que unha treboada chea de alustres.

Estou cansado de tanto traballar e, non obstante, asubío unha canción que non ten letra, aínda que haxa alguén que a cante a pleno pulmón. Asubío por entre a néboa desa conciencia que semella escura pero que ós dous centímetros asoma a esperanza dun mundo que estaba perdido e que acabo de atopar. Se buscas, encontrarás. Eu busquei a vida por entre as brumas dun sen vivir, e alá estaba a claridade.

Finca Fierro. Venres 26 de xaneiro de 2018

ALMA DELITIVA

A violencia case se pode dicir que é a raíña e señora das nosas vidas desde que o mundo é mundo. Aínda que teñamos un corazón de ouro (por exemplo, o meu), sempre haberá un momento no que estouremos de tal maneira que ata nós mesmos quedaremos totalmente atrosmados, apaiolados. E nese momento, se fai falta rebentamos o mundo. Non vou analizar aquí se antes había máis violencia que agora. Eu penso que igual, que a violencia está no ser humano, e por moito que digamos que a educación tal ou cal, creo que son trapalladas. Porque desde sempre sabemos que a violencia é mala. Para que queremos máis educación?

Vén toda esta parola a conto porque alá polo 20 de maio de 1905 en Baños de Molgas promoveron unha liorta Antonio Garrido Carballo, veciño de Presqueira, e Ángel Losada, de Froufe. O peor parado foi o de Presqueira, Antonio Garrido, que resultou gravemente ferido de tres puñaladas no costado esquerdo. Nada de hostias... a navallada limpa! Eramos bestas antes e seguimos sendo bestas hoxe. Os xornais todos os días sacan sucesos como aqueles. Ou peores aínda. A natureza humana ten alma delitiva.

Finca Fierro. Martes, 23 de xaneiro de 2018

VAI SER COMPLICADO, PERO...

Vai ser complicado. Moi complicado. O de subirme ó asteroide 2002 AJ129. E coas ganiñas que eu teño de andar, de viaxar por eses lares espaciais! Seica o día 4 de febreiro pasará moi cerca da Terra. É a miña ocasión! Pero a complicación consiste na velocidade do asteroide. A ver quen o pilla a 34 quilómetros por segundo! Iso é moito máis rápido có AVE! É coma dicir siuuunnnnn e xa está! Se aínda o mandase deterse. Pero non me vai facer caso. Normal; tería que empezar a frear xa desde moito máis alá do espazo infinito.

Eu tampouco teño ningún aparato que se poida poñer á súa altura; nin tan sequera un posible achegamento. Ui se me puxera á súa altura!; tirábame en barrena. Empezo a pensar en calcular a distancia, a velocidade e o salto (no caso hipotético de poñerme por enriba da súa traxectoria e saltar) para aterrar nel. O peor é se fallo. Seguro que me esnafro ó chegar á Terra. O asunto ten o seu aquel. Tanto que xa empezo a suar coa angustia. Co bonito que sería viaxar polo mundo galáctico a esa velocidade! Teño ata o día 4 para planear algo. Se o día 5 non me ledes neste xornal é que larguei, é que o conseguín, que me agarrei ó asteroide. Desexádeme sorte.

Finca Fierro. Luns, 22 de xaneiro de 2018

A VIOLENCIA DO SER HUMANO

Xera o fútbol violencia? Quen xera a violencia, calquera violencia é o ser humano, non son as circunstancias. Así é que non lle botemos as culpas ós xogos, ó cine ou incluso ás propias armas. É o ser humano, que ten a mente podrecida. O ultra Ignacio Racionero seica é o presunto autor de asestarlle tres puñaladas a un mozo de 22 anos. A maiores disto, o tal “anxiño” semella que ten un amplo historial delitivo. No seu caso si pode haber unha circunstancia: que a xustiza é completamente inepta por deixar libre a certo elemento.

O pai do xogador nº 9 do Pabellón B da segunda categoría benxamín de fútbol 8 da nosa provincia debería caerlle a cara de vergonza ante o espectáculo que deu diante duns cativos, diante do seu fillo a base de insultos e ameazas á árbitra de tal partido, que, moi perfectamente, pola idade, podía ser tamén filla súa, chamándolle subnormal, burra e outras “lindeces”. A mente deste pai, á parte de estar podre, está chea de veleno e, pola súa acción, intenta introducirllo, inculcarllo ó seu propio fillo. Teñamos en conta que os fillos adoitan seguir os exemplos dos pais. Se eu pertencera á federación de fútbol, este señor, por chamarlle dalgunha maneira, sería desterrado per secula seculorum dos campos de fútbol, perdón, de calquera campo deportivo.

Finca Fierro. Domingo, 21 de xaneiro de 2018

UN ANO E PICO PERDIDO

Francia seica quere ter de novo un servizo militar obrigatorio. Mal feito! Espero que España non queira copiar ó país veciño. É unha perda de tempo. Que digan iso de que reforza os valores humanos ou parvalladas semellantes é algo que non me convence, que nunca me convenceu. E dígoo con coñecemento de causa.

Fixen a mili e foi un ano e pico perdido. Aburrimento xeneralizado. Practicamente todas as tardes deitado na cama e sen saber que facer. Ata me aburría de ler. Despois, entrabas á cantina e entendías perfectamente que se bebese como se bebía; había que matar o tempo. E as penas. Aínda que as penas, oio!, non se matan con alcol. Lembrade que as penas saben nadar. Estiven nun cuartel de Madrid que, se nos chegaran a atacar, a ver con que nos defendiamos! Case non había nin cetmes nin mosquetóns. Durante o servizo militar perdes un ano e pico de traballo ou de estudos. Se traballas perdes o soldo dese ano e pico (ou perdes incluso o traballo) e, para máis aquel, gastas o dobre ou o triplo do que ganabas. Iso é o servizo militar. E non aprendes nada. Ou en tal caso sabes o que é amargarte ou volverte nugallán. Os valores que se supoñen no servizo militar son auga de bacallau. Sinceramente, oxalá non volva o servizo militar obrigatorio. E dígoo eu, que se pode dicir que vivín coma Deus; nunha oficina facendo as cartillas dos futuros soldados, sen practicamente gardas diarias nin imaxinarias nocturnas. Creo que só fixen 13 imaxinarias e 9 gardas, ou viceversa. Repito, aí só se vai perder o tempo. É que ata o mes ou mes e pico que se facía de campamento non valía para nada. O valores, en vez de os inculcar, fundíanse nunha apatía total e absoluta.

Finca Fierro. Sábado, 20 de xaneiro de 2018

VIAXE FELIZ

Balbino Romano Tatexo foi a Vigo. Porque Balbino, a súa dona Baia Elocuente Suárez e o seu fillo Hades Romano Elocuente tiveron que ir a Vigo. Para iso madrugaron algo máis dun día normal. Perdón, madrugaron a nai e o fillo, porque Balbino, aínda madruga máis os demais días, menos sábados, domingos e festas de gardar. Pois iso, madrugaron, almorzaron, colleron o seu cochiño e marcharon. A mañá estaba medio chea de néboa. Pola zona de Melón e A Cañiza chegou incluso a marmañar.

Balbino, Baia e Hades chegaron ben a Vigo, é dicir, sen ningún contratempo. O do contratempo ben porque a cada sitio descoñecido que van, case sempre se perden ou, mellor dito, erran no seu traxecto. Pero hoxe non, hoxe chegaron ben. Porque Balbino Romano Tatexo, o día anterior, estudara, analizara, incluso debuxara o percorrido. Quedoulle agradecido ó moneco ese dos mapas do guguel. Si, home, a ese que o sitúas na rúa e clic a clic lévate por onde ti queiras. Balbino quería ir a un sitio concreto e alá chegou coma un bendito. Non se perdeu. Ó pouco de chegar, Baia Elocuente Suárez tirou para un lado e o seu home e o fillo dedicáronse a patear Vigo. Ás tantas horas quedaron onde o coche e volveron para a casa. Viaxe feliz. Claro que Balbino Romano Tatexo é feliz de calquera maneira.

Finca Fierro. Venres, 19 de xaneiro de 2018

O SANTIAGO PEMÁN DAQUELES TEMPOS

Aquel que queira facerse notar, adoita telo fácil: todo consiste en soltar algunha parvallada e quedar tan pancho. E faise desde que o mundo é mundo. Hai xente que esbardalla porque xa naceron así. Chega entón un momento en que xa o ven tan simple que saben seguro que convencerán ós demais sen grandes esforzos. E os demais tamén asimilan de tal maneira o proceder daqueles que ven o asunto como real, como auténtico, como crible.

Alá polo menos de maio de 1904 un vello labrego de Baños de Molgas prognosticou que desde o día 13 e ata o día 20 do mes das flores habería fortes xeadas que, para máis carallos, causaríanlle graves prexuízos ás viñas. E quedou tan pancho. Para saír tal predición nos xornais daquela época é porque a xente cría nesas cousas. Por outra banda, tal nova faime pensar que o Santiago Pemán daqueles tempos estaba a prognosticar o clima da provincia ou de toda Galicia, pois que eu saiba, en Baños de Molgas, nunca tiven coñecemento de que houbese viñas. Parras si; parras tiñan practicamente todas as casas. Pero as chamadas viñas... non sei. De todas formas o labrego sentenciou e punto.

Finca Fierro. Martes, 16 de xaneiro de 2018

NIN DO SANTO NIN DA VELA

O sol quería acocharse xa polo outeiro de Brandín, pero a Cadrolón Mascuno Sabiñago non lle preocupaba. Levaba tempo xa sentado no mazadoiro da burga e coa ollada perdida no horizonte, en calquera horizonte, pois mirase para onde mirase, non vía; simplemente deixaba a ollada fixa e, ale, a que pasase o tempo. Cadrolón Mascuno ni agarraba do santo nin tiña man da vela. Non facía nada. Non se centraba en nada. O rapaz estaba un pouco ido. Porque era un rapaz. Un rapaz pobre, pero rico en accións, en xestos e en simpatía. Mais hoxe... pobre rapaz!

O sol xa se deitou polo outeiro de Brandín e unha ambulancia pasou a fume de carozo con dirección a Maceda. Pois nin isto fixo que Cadrolón Mascuno Sabiñago desviase a ollada do horizontes, de calquera horizonte. Seguía sentado no mazadoiro da burga, e de paspán. Pero o rapaz non era un paspán. Abofé que o sei eu, que por iso son o seu veciño. Pero hoxe recoñezo que nin agarra do santo nin ten man da vela. Non sei que lle pasa. Ó mellor aféctalle a luz da lúa vella. Está moi chea.

Finca Fierro. Luns, 15 de xaneiro de 2018

CONTRA A VARÍOLA NEGRA

Hai moito, pero moito tempo; máis ou menos polo xullo de 1909, moitas eminencias médicas chamábanlle a Galicia “a patria do gran Courel”. E non estou a referirme ós montes ou á serra do Courel, senón a unha familia de médicos que proceden de Viana do Bolo.

Un deles, Luciano Courel Armesto, era quizais o que máis destacou nesa labor, xa que unha das súas especialidades era a de cirurxía e porque no ano 1881 desenvolveu unha labor moi importante cando ó noso país asomou unha forte epidemia de varíola. Esta empezara xa no século XIX e era coñecida como a varíola negra. Sospéitase que a orixe destas vexigas tivo relación coas posesións españolas das illas Filipinas e de Cuba, dado que o primeiro infectado e tamén a primeira vítima foi un soldado que chegou de Filipinas onde fixera o servizo militar. Luciano Courel Armesto nacera en 1857 e morreu no 1909, cando contaba con tan só 52 anos de idade, a consecuencia dunha infección que contraeu cando estaba cumprindo cos seus deberes profesionais. Durante uns cantos anos, chegou a ser o director do balneario de Baños de Molgas. A este doutor coñecíano máis fóra de Galicia que na súa propia rexión, e máis no estranxeiro que na propia España. O que adoita acontecer moitas veces.

Finca Fierro. Venres, 12 de xaneiro de 2018

FRIALDADE ATMOSFÉRICA E INFORMATIVA

No momento de escribir isto, vai frío, moito frío. No momento de escribir isto xa sinto frialdade ante todo o barullo da rapaciña Diana Quer. Síntoo por ela, pero xa me nego a ler máis e máis noticias sobre esa desgraza. Por todos os Santos, que a deixen en paz! Xa está ben de que os medios de comunicación fedellen, focen unha e outra vez nas vidas das persoas.

Frío tamén o sentiron os que quedaron atascados, atrapados na neve na AP-6. Desde aquel momento empezaron a lanzarse dardos uns a outros ata que se chegou a conclusión de que a culpa, por esta vez, nin tan sequera fora da neve, senón que a culpa fora do cha-cha-cha. Coma sempre. Entón é normal que non dimita ninguén. Que dimita ese baile e xa está.

Fríos tiveron que quedar os dous pacientes ingleses operados polo cirurxián inglés Simon Bramhall cando descubriron que este gravara nos seus fígados as súas iniciais SB. Neste caso, ou quedas conxelado ou súas polos catro costados. Como se lles cruzan os cables a algúns. Pensaría que realizaría unha gran obra e que, co tempo, os fígados dos pacientes valerían o seu aquel. Nesta nosa terra hai para dar e tomar.

Frialdade absoluta no mundo saudita. Ou mellor dito, no machismo do mundo saudita. A ver, entendo certas costumes ou tradicións, pero hai algunhas que van moito máis alá dunha dignidade normal e humana, principalmente humana. Resulta que as mulleres sauditas entran por primeira vez nun estadio de fútbol, aínda que, iso si, separadas dos homes. Non vaia ser que a muller vexa a planificación das xogadas antes que os “entendidos” do balompé. Ou que se exciten ante os pantalóns curtos dos seus amigos ou veciños ou fillos ou maridos ou parentes. Pero en que mundo vivimos!

Finca Fierro. Sábado, 13 de xaneiro de 2018

IALMA, A ALMA MUSICAL DA EMIGRACIÓN

Descubrín o grupo musical Ialma no alto de Piúca, o día primeiro de marzo do pasado 2017. E non porque celebrasen un concerto alá (quen o pillara!; coas ganiñas que teño de velas), se non porque ía escoitando a radio no meu Pancracio camiño do traballo á casa. Diariamente, neses momentos, nese percorrido sempre escoito o programa radiofónico Discópolis de Radio 3. Oín como cantaban. En galego. Non as coñecía de nada. O locutor dixo o nome: Ialma. E foi entón a miña alma, o meu espírito o que quedou seducido e namorado do grupo e da súa música. Logo, para máis aquel, decateime de que eran fillas da emigración e iso chega, chega moi dentro. Tanto que houbo momentos da entrevista nos que a emoción embargaba esa alma que penso que teño e chegaba ós ollos con tal intensidade como para humedecelos.

Ialma. Grupo feminino procedente de Bélxica. Pero chamándose Verónica Codesal, Natalia Codesal (irmás), Magalí Menéndez e Marisol Palomo é moi fácil recoñecer as súas raíces galegas, aínda que unha é asturiana, Magalí, de Oviedo. Todas, non obstante, naceron en Bélxica, pero fillas de emigrantes. Emigrantes polo de sempre: por cuestións económicas e, no caso destas mozas, por cuestións tamén políticas. Ai a política!, canta miseria ten dentro e canto temos que depender dela...

Estaban no programa Discópolis presentando o seu quinto disco “Camiño - de Bruselas a Santiago”, feito co produtor belga Quetin Dujardin, que tamén estaba nos estudos de Radio 3. “A nosa historia é un camiño de Bruselas a Santiago, é a volta, a recuperación do que nos contaron os nosos pais, pero con poesía e posibilismo”, confesaba unha delas. No disco tamén afrontan a crítica social, atendendo ó estado convulso do continente europeo debido ó terrorismo e ó peche de fronteiras. O álbum recolle 13 temas de corte intimista e persoal. Pezas populares para contar a súa biografía familiar.

Mentres baixaba para a Finca Fierro, para Barbadás, tiven a ocasión de escoitar tres temas delas que me deixaron máis que abraiado: “Na túa lembranza”, dedicado e cheo de sentimentos cara ó avó de Natalia e Verónica, un mineiro andaluz acusado, como non, de “roxo”. O tema “Doutras terras” é unha lanza a favor do amor, sen ter para nada en conta a cor da pel do ser humano. E “Seremos” emociona pola propia historia en si: a estas catro preciosidades acompáñanas no tema un coro de nenos que... son os que lle dá clases Natalia Codesal!, que é profesora. Contaron a anécdota de que nas actuacións por terras españolas -como non podían traer os nenos consigo- sempre se lles ofrecen coros de rapaces desas cidades nas que actúan.

Falan perfectamente o galego, polo menos as máis galegas (Marisol é de Betanzos e as irmás Codesal son de Guitiriz; ai si, perdón, as súas familias) e empezaron xuntas desde pequeniñas. Declaran orgullosas de todo que levan 30 anos dándolle ás cancións. Entendo ese orgullo, pois sabemos o problemático que é a convivencia entre varios e durante tanto tempo.

Marisol Palomo traballa na Comisión Europea e Verónica Codesal só se dedica a cantar. A proba é que no 2003 representou a Bélxica no Festival de Eurovisión, onde obtivo o segundo posto co seu grupo Urban Trad.

O nome do grupo seica vén dun amigo que, ó escoitalas, díxolles que cantaban “con moita ialma”. E todos os fans que conseguen contactar con elas, a maioría sóltanlles aquilo de que “sodes as embaixadoras de Galicia no estranxeiro”.

Como anécdota triste (polo acontecemento) e ó mesmo tempo esperanzadora (pola sorte) está a de Magalí Menéndez que o día dos atentados do metro de Bruselas, no que morreron 35 persoas, incluídos os tres terroristas, salvouse grazas a que se adiantara un pouco ó seu horario habitual no que acostumaba a coller o metro, pero que oíra perfectamente as explosións.

As mozas de Ialma empezaron a súa andaina musical no ámbito do Centro Galego de Bruselas como un grupo de cantareiras que acompañaban ós bailaríns e baseándose na tradición, aínda que nos últimos tempos evolucionaron e engadiron estilos diferentes e máis actuais. Por exemplo, un tema cantado orixinalmente en francés traducírono ó galego.

Para rematar, e por se aínda non expliquei ben a importancia destas marabillosas e espléndidas voces, espero que axude moito á súa importancia, á súa grandeza o dicir que tamén compartiron escenario con Carlos Núñez, Mercedes Peón, Kepa Junkera, Eliseo Parra, Arno, Zefiro Torna, Perry Rose, Philippe Catherine, Renaud e Dulce Pontes, entre outros. Así é que, moito coidadiño!, que esta xente xa teñen a súa entidade, xa son palabras maiores.

Café Parderrubias de Celanova. Mércores, 13 de decembro de 2017

Publicado en La Región o venres, 12-01-2018

VIVE E DEIXA VIVIR

Hai que tomar a vida como cadre. Se vén mal, pegámoslle unha reviravolta e facemos que se coloque ben. Se vén ben, plantámoslle un biquiño nos fociños e tiramos para adiante. Tamén é bo tomala con sarcasmo, home! Se non a tomamos así, non se entende o que acontece en Lugo. O PP pide que se organicen nesta cidade amurallada xuras de bandeiras para civís. Coma se non houbera outras cousas polas que pedir. Seguro que para o ano que vén, o Partido Popular pedirá que se cante o “Cara al sol”. Seguro!

Sinceramente, non sei como tomar o asunto, o enredo. Tomalo de broma é darlle quizais demasiada importancia. Tomalo con indiferenza é deixar que, ó mellor, outras ansias pepeiras sigan a súa viaxe cara a un totalitarismo sen fin. A vida, é verdade, que ás veces é complicada. Aínda que quizais sexa mellor dicir que a vida fana algúns moi complicada. E coa sinxeleza que ten; todo consiste en seguir o lema ou a lenda de “vive e deixa vivir”. Non, hai que complicar todo. Agora montemos en cada barrio un mastro, colguemos unha bandeira e todos os sábados ou domingos berrar ben forte: “por Dios, por España y por el Rey!”. Amén.

Finca Fierro. Mércores, 10 de xaneiro de 2018

UNHA AUTÉNTICA FEIRA

Estou cansado. E non de traballar (por sorte estou de vacacións e chove, o que significa que non vou á viña). Estou cansado de ler sempre o mesmo. O desgraciado asunto de Diana Quer e O Chicle. Haberá unha semana (ou máis xa, non sei), cando se pillou ó culpable, houbo un xornal galego que ocupou 12 páxinas falando dese asasinato. Ós tres ou catro días aínda enchía oito páxinas co mesmo.

Por moito que doa e por moito que se lle queira a unha persoa (descoñecida, pero persoa), chega un momento en que todo cansa. Eu, se chegara a ser familia da rapaza, prohibía desde o primeiro momento todo o barullo que se armou en torno ó asasinato. E a xustiza, se fora como tiña que ser, proclamaba o segredo do sumario. É que entre uns e outros están formando xa tal feira que chega un momento en que non che queda outra que dicir: basta! E despreocúpaste da rapaza e do que lle pasou á rapaza. O mesmo, o mesmo que acontecera con aquela Marta del Castillo. Meus Deus!, xornais, televisións, radios, revistas... unha auténtica feira. Pobre rapaza! Non merece isto.

Finca Fierro. Martes, 9 de xaneiro de 2018

ALGUÉN QUE ROMPE AS REGRAS

Cada vez que usamos a expresión “coa igrexa topamos” facémolo sempre en plan negativo. Eu mesmo, non hai moito, nun Testemuñas da Memoria usaba esa expresión no plan de que “ata aí se chegara co asunto”. Pero ás veces hai alguén que rompe as regras e déixanos coa boca aberta. En Baños de Molgas aconteceu. Porque en Baños de Molgas, aínda que non queiramos, acontecen moitas cousas. Certo, boas e malas. Neste caso boas.

A principios de marzo de 1904 o defunto párroco de Baños de Molgas, don Miguel Álvarez, deixou no seu testamento 4.000 pesetas para os pobres da parroquia de San Salvador e 1.500 para a Igrexa. E a maiores deixou tamén 125 pesetas para cada unha das igrexas nas que serviu. Naqueles tempos imaxino que en poucas porque había curas abondo, que se é hoxe, ou repartía a menos cartos ou non lle chegaban para distribuílos entre tantas parroquias como levan. Hoxe en día, algúns cregos pérdense ó contar as parroquias. O dito: semella que don Miguel Álvarez era unha boa persoa. Claro que tampouco quero entrar na análise de como conseguiu tal cantidade de cartos. Iso, no ano 1904, tiña que ser coma hoxe unha millonada. Máis ou menos. Non obstante, o detalle está aí.

Finca Fierro. Luns, 8 de xaneiro de 2018

A BANDA SONORA DUN ASUBÍO

Levo 15 minutos escoitando o álbum musical “Live at the Apollo” de James Brown e fóra chove. Ou marmaña. A man dereita refrega as cellas dos meus ollos e tan só un pensamento bule polo espazo baleiro dunha cociña pequena. Non teño por que dicir o pensamento. Chega con que imaxinedes a contemplación dun debuxo sen liñas que colga no medio da parede nun cadro sen marcos. Hai rarezas que se acochan entre unhas ideas que non significan nada.

Agora mesmo non sei se segue chovendo. Ou marmañando. Non teño opción nin ganas de levantar da cadeira para ollar pola fiestra. Así é que sigo sentado e escoitando a inconfundible voz de James Brown. Asoma pola miña boca un bocexo e penso que pode ser polo aburrimento ou porque as palabras dunha oración non acaban de formar unha frase. Así é que moito menos un parágrafo. É complicado ás veces reter un pensamento. Non queda entón outra que dicir que a banda sonora dun asubío compúxena no tempo de cando era rapaz, alá polo monte Medo. E principalmente cando a néboa era espesa. Nunca me volveu saír outra banda sonora tan boa.

Finca Fierro. Domingo, 7 de xaneiro de 2018

A EXPRESIÓN DUN PENSAMENTO

A cidade respira gases tóxicos porque o alalá dun vehículo xeme cancións que ninguén canta. Oxalá as pingas de orballo mollen uns beizos secos porque unha vida chea de espiñas non adoita bañarse nunhas herbas molladas. Os gases tóxicos pérdense pola outra cara da lúa na procura duns astronautas que saíron a un paseo espacial pero sen ningunha ruta turística. Algún deles xa está programando unha andaina intergaláctica. Por entre as estalactitas e estalagmitas duns meteoritos que pasan polo lado esquerdo da lúa vella.

Quen quere ser a lixo de po que se pousa na punta da antena da nave espacial que navega polo espazo sen tan sequera despegar? Ás veces é complicado comprender o que non se entende. Ás veces o entendemento non ten quen o escriba. E toda palabra escrita queda aí, para sempre, para que un iluminado lle dea mil voltas e ó final non entendas o que se quixo dicir. Se algo se quixo dicir. Moitas veces por moito que se diga non se di nada. Outras veces, unha simple palabra chega para que a expresión dun pensamento sexa todo un soño.

Finca Fierro. Sábado, 6 de xaneiro de 2018

CANTAR OS REIS

Non tiña pensado ir, pero fun. Á cabalgata dos Reis Magos de Ourense. Non sei que lle comentei á muller e esta, claro, apuntouse ó momento. Sempre lle gustaron estas algaradas. Non tiña pensado ir, pero fun. Fomos. E xa que fun ilusioneime coma un neno. Porque vía a ilusión dos propios nenos; o mellor regalo que pode existir hoxe (certo que sempre fun un caso especial para os nenos). E vendo a ilusión dos propios nenos, un tamén se ilusiona e, voilà!, tamén me sinto neno. Como tal baixei o lombo con ilusión para recoller os caramelos que botaban os Reis e os seus paxes. (Paréntese para dicir que a esta cabalgata tan só se vai polos caramelos; os nenos porque lles fai ilusión collelos e os adultos porque todos os anos se gastan bromas á conta dos caramelos: que se a xente os colle en bolsas -é certo-, que se a xente pon os paraugas ó revés, que nos agachamos coma avarentos, coma migalleiros, etc.)

E como neno percorrín o camiño de volta á casa contándolle á muller aquelas noites dos 5 de xaneiro nas que saiamos a cantar os Reis por todo Baños de Molgas: Que se as primeiras dúas ou tres pesetas ían para mercar o Celtas. Que o resto, de parviño, dáballas á nai e xa non lles volvía ver nin a cara nin a cruz. Que a vergonza que pasabamos para iniciar as panxoliñas. Que algúns ricachóns da vila eran os que nunca daban (claro que, ante isto, axiña lles cantabamos aquilo de “perica marrana, canteiche os Reis e non me deches nada”, e despois escapabamos coma fuxitivos). Que os que non daban cartos (aquilo tiña que doer; o que lles custaba ganalos naqueles tempos e ter que darllos a uns cativos) ofrecían algunha galletiña, se a había, ou algún bocadiño de algo. A miña muller di que nunca saíu a cantar os Reis. Eu, de rapaz, sempre. E pasabámolo ben. Aínda que despois non vise unha cadela. Agora creo que xa nin nas aldeas máis pequenas se leva o de cantar os Reis. Xa se leva máis o do Papá Noel. Unha pena. Se ata era bonito o de “perica marrana, canteiche os Reis e non me deches nada”. Espero que este ano se portasen ben con vós.

Finca Fierro. Venres, 5 de xaneiro de 2018

OS PASADOS POLAS ARMAS NO CONCELLO DE BAÑOS DE MOLGAS

 

            Moita xente imaxina as guerras como campos de batalla entre trincheiras e foxos, entre medos e ansiedades. Pero unha guerra, calquera guerra vai moito máis alá dunhas balas disparadas e dunhas bombas lanzadas. Hai, o que se lle chama, secuelas das guerras. Que moitos, sen comelo nin bebelo ou simplemente porque pensan distinto, pagan nas súas carnes ese desatino, esa insensatez. Unha guerra, calquera guerra sempre será unha estupidez. Moitos seguirán pagando coa vida moito máis alá de transcorrida a propia conflagración. No noso país sabémolo ben; en algúns lugares foi peor a posguerra que a propia contenda. Remata esta e en vez de chegar a calma asoma de novo o inferno.

            Moita xente imaxina que a Guerra Civil Española tan só se desenvolveu por Madrid, o Ebro, Cataluña e para de contar. Case se pode dicir que en Galicia, por exemplo, non nos tocou a contenda. Falsa afirmación ou dedución! A Guerra Civil Española abarcou todo o territorio nacional, incluída Galicia, e aínda que as trincheiras foran as menos, as ideas, envexas e odios afloraron por todos os recantos das aldeas e do que é peor: das familias. Empezaba a época na que se fixo usual, tráxica e imperativa a frase “pasados polas armas”.

            Xa desde as primeiras semanas da asonada militar do 36, a prensa franquista preparaba os bandos de guerra co ánimo de demostrar que as cousas ían en serio, co ánimo de meter medo. Se era preciso matar, matábase. E vaia se asomou o medo! E vaia se se matou!

            No concello de Baños de Molgas pasaron polas armas, que eu saiba, a tres e pegáronlle o “paseo” a outros tres, que vén a significar o mesmo: a morte. Os executados era ante un paredón (nestes casos no Campo de Aragón de Ourense, xunto ó mosteiro de San Francisco) e os “paseados” asomaban polas cunetas ou polos camiños do concello.

            Gabriel Barrio Gómez era natural de San Pedro de Ribeira. Traballaba no ferrocarril e cando tiña 35 anos collérono para xulgalo en Ourense por rebelión militar (é dicir, imaxino que por “roxo”) co resultado de sentenza de morte. Pasárono polas armas nese Campo de Aragón o 27 de marzo de 1937.

            Serafín Pousa Prol nacera en Almoite no 1889 e polos mesmos motivos do anterior fusilárono no mesmo lugar o 31 de decembro de 1936. Vaia noitevella para a familia! Tiña 47 anos. Era xastre.

            A Arturo Salgado Villar pasoulle o mesmo o 30 de xaneiro de 1938, e tamén no Campo de Aragón e por rebelión militar. Nacera en Xocín facía 42 anos. Tamén era obreiro do ferrocarril.

            Imos con máis mortos, cos “paseados”, cos que se demostra que a conciencia da maioría dos humanos era e é efémera. Porque creo que é moito peor, que causa peor impresión un “paseado” que un fusilado. A este, aínda que sexa nunha fosa común, entérrano; pero o paseado queda abandonado coma os cans e a familia sen saber del. A xente, aínda que o saiba ou aínda que o atope, fai coma que non o ve. Por medo. Porque saben que moitas veces os que son tirados ás cunetas é precisamente para meterlle medo ós demais, para que vexan o que pode pasar se comungas doutra maneira.

            Eustaquio Barrio Díaz, de 40 anos, de San Pedro de Ribeira. Muiñeiro. Morto o 3 de setembro de 1936, no muíño de Baños de Molgas a causa “da revolución”. Proceso incoado en Ourense por rebelión militar o 13 de maio de 1937 co resultado de declaración de rebeldía.

            Camilo Bóo Enríquez, de Calvelo. Labrego. Tiña 43 anos cando morreu o 6 de decembro de 1936 no hospital de Ourense a causa de contusión cerebral. É dicir, que o deixaron como o deixaron. A un labrego, que estaría máis pendente das súas vaquiñas que de rebater as ideas doutros.

            E aínda que non aparece nos papeis que tiven a man para esta pequena reportaxe (e que quede como homenaxe ós caídos polas súas ideas), sei por veciños molgueses que a Jaime Cid González, natural de Xocín, tamén o pasearon pola carreira das Lagoas da propia vila de Baños de Molgas.

            Non falo dos que estiveron en prisión e dos que foron xulgados porque son abondos e o espazo do xornal é o que é. Mais creo que tampouco é necesario para demostrar que os campos de batalla das guerras realízanse en calquera recanto das conciencias. Chega unha simple contra de pareceres para que uns e outros nos pasemos polas armas, para que o Campo de Aragón fose o lugar apropiado e elixido no que rematar esas ideas contrarias a quen ten o poder.

            Eu Ourense houbo tamén moitos outros lugares onde foron asasinados moitas persoas durante aqueles días de dominio fascista, como foron O Cumial, o Alto do Furriolo, a curva das Revendeitas, por A Gudiña e Viana, a ponte de Castrelo de Miño (da que me falou e me fala moitas veces o sogro) desde a que tiraban ós condenados coma monicreques. Creo recordar que a un, porque non se soltaba do pernil, chegaron a cortarlle as mans. Ou sexa, a barbarie das guerras.

            Café O Chicote da Valenzá. Venres, 8 de decembro de 2017

Publicado en La Región o sábado, 05-01-2018